Ο Κάρολος Ντίκενς στον 21ο αιώνα.....

Ο γνωστός σε όλους μας Κάρολος Ντίκενς (Charles Dickens) είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε παγκόσμια κλίμακα συγγραφείς που έγραψε κάποια από τα αριστουργήματα του 19ου αιώνα. Ο Ντίκενς (1812-1870) γεννήθηκε και έζησε στην Βικτωριανή Αγγλία του 19ου αιώνα κατά την εποχή της "νέας" βιομηχανικής επανάστασης, σε μια κοινωνία με τεράστια προβλήματα για τις χαμηλά αμειβόμενες, "κατώτερες" κοινωνικές τάξεις. Μια κοινωνία που παράλληλα γέννησε τις θεωρίες του Καρόλου Μάρξ και των άλλων θεωρητικών των Σοσιαλιστικών ιδεών. Ο Ντίκενς αναγκάστηκε σε πολύ νεανική ηλικία να εγκαταλείψει το σχολείο και να δουλέψει σε εργοστάσιο. Αυτές οι εμπειρίες επηρέασαν το έργο του που χαρακτηρίζεται από έντονη καταγγελία της υποκρισίας και της κοινωνικής αδικίας που χαρακτήριζαν την αποικιοκρατική Βικτωριανή Βρετανία της εποχής.

Την εποχή εκείνη το οικονομικό μοντέλο του καπιταλισμού βρισκόταν στην πλήρη άνθιση της πρώτης νιότης του. Ο κόσμος είχε πια ξεφύγει από την δυναστεία των φεουδαρχών και της απόλυτης μοναρχίας, ο θεσμός της σκλαβιάς είχε καταργηθεί (1794 στη Γαλλία, 1804 στις βόρειες πολιτείες των ΗΠΑ, 1833 στην Αγγλία, κλπ), τα μέσα παραγωγής είχαν πλέον αρχίσει να βιομηχανοποιούνται έντονα και η έννοια της έμμισθης εργασίας είχε γίνει σχεδόν καθολική.

Το νέο αυτό σύστημα που γνωρίζουμε ως Καπιταλισμό έπρεπε την ίδια περίοδο να ισχυροποιηθεί και θεσμικά αλλά και υλικά. Και για να πετύχει ειδικά το δεύτερο, έπρεπε να προστατεύσει τη συσσώρευση πλούτου. Για αυτό, την ίδια εποχή και με επίκεντρο την υπό βιομηχανοποίηση "προοδευτική" Ευρώπη, εφευρίσκεται ιστορικά η έννοια του Έθνους-Κράτους. Οι παλιές φεουδαρχικές αυτοκρατορίες έπρεπε να δώσουν σιγά τη θέση τους σε έθνη-κράτη.
Ο λόγος είναι απλός:
Το τοπικό κεφάλαιο κάθε χώρας για να μπορέσει να αναπτυχθεί, θα έπρεπε να προστατευτεί από την ελευθεριότητα και τον ανεξέλεγκτο χαρακτήρα των παλαιομοδίτικων πολυεθνικών αγορών και αυτό θα γίνονταν μόνο με όρους ενός "εθνικού" κεφαλαίου που θα απολάμβανε αποκλειστικά προνόμια προστατευτισμού και ελέγχου της διακίνησης αγαθών από ξένα κεφάλαια, εντός ενός νέου ισχυρού έθνους-κράτους.

Αυτό δεν ήταν παρά μία αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη ενός νέου οικονομικού συστήματος που βρισκόταν ακόμα στη νιότη του. Και ως τέτοιο, το νέο -τότε- σύστημα δεν ήξερε, ούτε είχε την ανάγκη να ξέρει, από αυτό που αργότερα ονομάστηκε "κοινωνικό κράτος". Έτσι, την εποχή του Ντίκενς θεσμοί όπως η Δημόσια Παιδεία, η Δημόσια Υγεία, το Δημόσιο Σύστημα Συντάξεων, ή ακόμα και η κατοχύρωση ανώτερου όριου στον ημερήσιο αριθμό των ωρών εργασίας, ήταν έννοιες παντελώς άγνωστες .

Οι ήρωες λοιπόν που περισσότερο κατέγραψε παρά δημιούργησε ο Ντίκενς, είχαν προδικασμένη από την εποχή τους πορεία......
Ο David Copperfield (από το ομώνυμο μυθιστόρημα) έπρεπε να δουλεύει νυχθημερόν από παιδί σε Λονδρέζικο υπόγειο, μέχρι να βρεθεί η φιλεύσπλαχνη θεία του για να του δώσει τα χρήματα που χρειάζονταν ώστε να πληρώσει τα δίδακτρα της μαθητείας του ως υπάλληλος σε γραφείο, ο Pip ("Μεγάλες Προσδοκίες") ήταν καταδικασμένος να γίνει ένας αγράμματος βοηθός σιδερά, αν κάποιος κατάδικος (Magwitch) με περιουσία από τις αποικίες δεν βρίσκονταν να του χαρίσει ένα τεράστιο ποσό την ίδια ώρα που η εύπορη κυρία του χωριού (Miss Havinsham) τον χρησιμοποιούσε ως παιχνίδι. Ο Bob Cratchit ("A Christmas Carol") πατέρας του άρρωστου μικρού Tim, φυτοζωούσε αντιγράφοντας για ατέλειωτες ώρες έγγραφα στο λογιστήριο του τοκογλύφου κου Scrooge ακόμα και το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων.
Και φυσικά, πλάι τους άλλοι "καταραμένοι" περιέφεραν τη μιζέρια τους στα λασπωμένα σοκάκια κάτω από τις γέφυρες της πρωτεύουσας της ακμάζουσας Βρετανικής Αυτοκρατορίας, την ίδια ώρα που πολύ λίγοι είχαν την δυνατότητα να φοιτούν σε σχολεία, να απολαμβάνουν υπηρεσιών υγείας ή να περιφέρονται ως περιηγητές στις "εξωτικές" χώρες της Ανατολής σπαταλώντας χρόνο και χρήμα κατά τα Βικτωριανά ρομαντικά πρότυπα ........

Σήμερα, στον 21ο αιώνα, και πάλι το σύστημα κάτω από τις νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες, ζητά και την κατάργηση του κοινωνικού κράτους και των πάσης φύσεως εργασιακών δικαιωμάτων. Και τα καταφέρνει σιγά-σιγά να μας ξαναγυρίσει στην εποχή του Ντίκενς....

Πρόσφατο παράδειγμα (και όχι μοναδικό) ο ξυλοδαρμός καθαρίστριας από το αφεντικό γιατί αρνήθηκε να υπογράψει ψευδή δήλωση ότι πληρώνεται περισσότερα χρήματα απ' όσα στην πραγματικότητα έπαιρνε (πηγή), ενώ την ίδια ώρα ο αριθμός των συνανθρώπων μας που καταφεύγουν στα συσσίτια της εκκλησίας ή των δήμων για να επιβιώσουν αυξάνεται δραματικά (30% αύξηση φέτος - πηγή)

Άρα, μήπως οδεύουμε και πάλι προς το κοινωνικό καθεστώς του 19ου αιώνα;
Ένα καθεστώς με ανύπαρκτα (για όσους δεν μπορούν να τα πληρώσουν από την τσέπη τους) κοινωνικά αγαθά ;
Ένα καθεστώς με ανθρώπους καταδικασμένους από τη στιγμή που θα γεννηθούν, αφού δεν έτυχε να γεννηθούν ανάμεσα στους "κατέχοντες";

Ίσως όχι!
Ίσως πάλι και χειρότερα, γιατί η εποχή μας έχει μια μεγάλη και ουσιαστική διαφορά από την εποχή του Ντίκενς.
Τότε είχαμε την ασπίδα του προστατευτισμού της οικονομίας στο πλαίσιο των εθνικών κρατών. Σήμερα, ο καπιταλισμός δεν έχει καμία ανάγκη τα εθνικά κράτη, αντίθετα δεν τα επιθυμεί, αφού κυρίαρχο δόγμα του είναι η "ελεύθερη αγορά", δηλ. η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας... Και το εθνικό κράτος με τους περιορισμούς που μπορεί να θέτει στη διακίνηση κεφαλαίων και προιόντων είναι πλέον εχθρός της ελεύθερης αγοράς! Με άλλα λόγια το κεφάλαιο σήμερα μπορεί να είναι πιο απελευθερωμένο και πιο επιθετικό απ' ότι στην Ευρώπη του 19ου αιώνα!

Να αναμένουμε λοιπόν ανάμεσά μας τον Ντίκενς του 21ου αιώνα, μαζί με όλο το θίασο των καταραμένων του ηρώων;